Η Παγκοσμιοποίηση, το Λιανεμπόριο και ο Καταναλωτής

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ένθετο «Αγροτική Ενημέρωση»

της εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» της Λάρισας στις 19 Απρίλη 2006

Η παγκοσμιοποίηση λέει ο Εντγκάρ Μορέν, Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος, αποτελεί ιστορική νομοτέλεια και οδηγεί στο φαινόμενο της μητέρας – γης, δηλαδή στον κόσμο δίχως σύνορα. Σήμερα το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από την έκρηξη και την επιτάχυνση όλων των μορφών ροών : εμπορεύματα, υπηρεσίες, πληροφορίες, κεφάλαια, ιδέες, εικόνες, αξίες και γενικά όλες οι ανθρώπινες εφευρέσεις και τα επιτεύγματα. Παράλληλα έχουμε και μια έκρηξη των ανθρώπινων μετακινήσεων, μετακινήσεις οι οποίες αφορούν ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους που για τουριστικούς ή άλλους λόγους περνούν από χώρα σε χώρα. Ζούμε, δηλαδή, μία νέα οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα η οποία μεταβάλλεται πολύ γρήγορα.

Διεθνής οικονομία και παγκόσμια προϊόντα : Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι ότι μέσα σ’ αυτές τις νέες συνθήκες βλέπουμε να αναπτύσσεται ένας ανταγωνισμός και ένα συναγωνισμός που ολοένα και πιο έντονος θα γίνεται στο μέλλον. Ακόμα και σε επίπεδο εθνικό, ο διαχωρισμός μεταξύ ντόπιας και ξένης εταιρείας χάνει σιγά-σιγά τη σημασία του, ενώ βλέπουμε πολλές από τις «ντόπιες εταιρείες» που συναγωνίζονται μεταξύ τους, να είναι θυγατρικές των ίδιων ξένων πολυεθνικών.

Οι εμπορικές και παραγωγικές διαδικασίες έχουν επίσης πάρει παγκόσμιο χαρακτήρα με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο για πολλά προϊόντα να πεις ότι κατασκευάστηκαν στην Α ή Β χώρα. Αμερικανικά παπούτσια παράγονται στην Κίνα και ευρωπαϊκοί υπολογιστές έχουν εξαρτήματα από την Ιαπωνία ή την Αμερική.

Τεχνολογική επανάσταση : Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης είναι αυτό της ραγδαίας ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών, με αποτέλεσμα τα νέα υλικά, τα νέα προϊόντα, τις νέες παραγωγικές διαδικασίες δημιουργώντας σοβαρούς κινδύνους για την επιβίωση παραδοσιακών βιομηχανιών αλλά ανοίγοντας παράλληλα νέες δυνατότητες για δημιουργία νέων κλάδων.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η επανάσταση στις επικοινωνίες και την πληροφορική με αποτέλεσμα την δημιουργία νέων παγκόσμιων εταιρειών στα μαζικά μέσα ενημέρωσης και τις τηλεπικοινωνίες, εταιρείες που έχουν άμεση επίδραση στη διαμόρφωση της οικονομίας της κάθε χώρας, για να μην αναφερθώ στις πολιτικές επιπτώσεις των εξελίξεων αυτών. Αυτή, λοιπόν, η νέα κοινωνία της πληροφόρησης επηρεάζει κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι το 1981 υπήρχαν μόνο 4 εκατομμύρια κομπιούτερ στον κόσμο και ήδη σήμερα ο αριθμός τους έχει ξεπεράσει τα 200 εκατομμύρια, ενώ και οι ίδιες οι εταιρείες στο χώρο των επικοινωνιών και της πληροφορικής έχουν τεράστιο οικονομικό και πολιτικό βάρος στο εθνικό και παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι.

Απελευθέρωση κεφαλαίων : Τεράστιας σημασίας χαρακτηριστικό είναι και η απελευθέρωση των διεθνών αγορών συναλλάγματος και της κίνησης κεφαλαίων, γεγονός που συνεπάγεται κολοσσιαίες χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Οι νέες αυτές συνθήκες στις διεθνείς χρηματαγορές περιορίζουν σημαντικά, ακόμα και την δυνατότητα των διαφόρων κυβερνήσεων, να διαμορφώνουν τη νομισματική και συναλλαγματική πολιτική των χωρών τους.

Προστασία του περιβάλλοντος : Το περιβάλλον και η προστασία του παίζουν σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο σημαντικό οικονομικό ρόλο και αποτελούν μεγάλης σημασίας οικονομική δραστηριότητα. Η εμπειρία δείχνει ότι χώρες που εφαρμόζουν αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια, τελικά κατορθώνουν όχι μόνο να καλύψουν το επιπρόσθετο κόστος, αλλά και να το μετατρέψουν σε πλεονέκτημα, αυξάνοντας την παραγωγικότητά τους και δημιουργώντας νέες εξαγωγικές βιομηχανίες.

Η Δημογραφική Ανάπτυξη : Ο υπερπληθυσμός από τη μία μεριά και η δημογραφική γήρανση στη Δύση από την άλλη αποτελούν ένα ακόμη χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ο πληθυσμός της γης αυξάνεται κατά 88 εκατομμύρια κάθε χρόνο και από 5,6 δις το 1994 θα φτάσει τα 9,8 το 2050. Παρόλη, λοιπόν, την αύξηση της διεθνούς παραγωγής σιτηρών, ψαριών, ενέργειας, κλπ αυτή θα υστερεί της ζήτησης πράγμα που θα οδηγήσει στην αύξηση των τιμών από την οποία περισσότερο θα ωφεληθούν οι ΗΠΑ παρά η Ευρώπη.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι ενώ σε παγκόσμια κλίμακα παρατηρείται δημογραφική ανάπτυξη, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα η γήρανση των πληθυσμών αποτελεί κοινωνική ωρολογιακή βόμβα, την οποία για την ώρα κανείς δεν τολμά να εξουδετερώσει.

Το φαινόμενο της ανεργίας : Το φαινόμενο της μακράς διάρκειας ανεργίας είναι ένα σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης ενώ η οξύτητά του παρουσιάζεται αυξημένη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρόλο που λίγα χρόνια πριν θεωρείτο προσωρινό φαινόμενο. Το πρόβλημα αυτό είναι αποτέλεσμα της πολύ γρήγορης εισαγωγής των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή, αλλά και των ριζικών μεταβολών στον διεθνή καταμερισμό εργασίας και στην παγκόσμια ζήτηση. Στη δε Ε.Ε. ένα μέρος οφείλεται στην απώλεια μεριδίων στην παγκόσμια αγορά, προς όφελος άλλων χωρών.

Η μεγάλη ψαλίδα φτωχών – πλουσίων : Με αυτό το πλαίσιο ανάπτυξης παρατηρούμε να δημιουργείται ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών τόσο στον παγκόσμιο χώρο, όσο και μέσα στις ίδιες τις αναπτυγμένες χώρες με αποτελέσματα κοινωνικού αποκλεισμού που δεν αντιμετωπίζονται με παραδοσιακές συνταγές και που απαιτούν άλλες κοινωνικές θεωρήσεις και άρα θέτουν το πρόβλημα της ανάπτυξης στις κοινωνίες μας, κοινωνικών νεωτερισμών.

Ο ιλιγγιώδης ρυθμός των αλλαγών : Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της εποχής που ζούμε είναι ο ιλιγγιώδης ρυθμός των αλλαγών που συντελούνται σε όλα τα επίπεδα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Αν συνειδητοποιήσουμε ότι οι γνώσεις που υπάρχουν σήμερα είναι μόνο το 10% των γνώσεων στις οποίες θα έχει πρόσβαση ο άνθρωπος σε 10 χρόνια, τότε γίνεται φανερό ότι είμαστε οι αγράμματοι του αύριο.

Η μεγάλη πρόκληση της παγκοσμιοποίησης δεν αντιμετωπίζεται με ξόρκια και άναρθρες κραυγές. Όπως όλες οι προκλήσεις, έτσι και αυτή απαιτεί γνώση, εγρήγορση, ροπή για μάθηση και αλλαγή, καθώς και υπευθυνότητα πρώτα απέναντι στον εαυτό μας.

Το λιανεμπόριο : Η παγκοσμιοποίηση του λιανεμπορίου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών, ιδιαίτερα στα είδη διατροφής, κυριαρχούνται από εθνικές γεύσεις ή τρόπους ζωής, παράλληλα όμως υπάρχει μία αυξανόμενη σύγκλιση ομοιόμορφων προσδοκιών, των επιθυμιών και του life style. Ο μισός πληθυσμός της γης ζει σήμερα σε αστικές περιοχές κάτω από την πίεση του χρόνου, γεγονός που τον οδηγεί σε αναζήτηση εύκολων και γρήγορων λύσεων. Παρατηρούμε επίσης τον κορεσμό των τοπικών αγορών και τη στασιμότητα των καταναλωτικών δαπανών σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες με αποτέλεσμα την ταχύτερη εξάπλωση των λιανεμπόρων των χωρών αυτών σε νέες αγορές της κεντρικής Ευρώπης, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Αυτή η κατάσταση οξύνει περισσότερο τον ανταγωνισμό μεταξύ των πολυεθνικών αλλά και των ισχυρών τοπικών αλυσίδων, που κάπως αργοπορημένα θέλουν να μπουν στο διεθνές παιχνίδι.

Υπάρχουν, βέβαια, και οι εξής διαπιστώσεις :

1. Οι καταναλωτικές κοινωνίες – ή οι οικονομίες της αγοράς – μειώνουν την κατανάλωση προϊόντων και στρέφονται στην κατανάλωση υπηρεσιών. 2. Ενώ οι δαπάνες των νοικοκυριών ανεβαίνουν με γρήγορους ρυθμούς, οι πωλήσεις μέσω του λιανεμπορίου μειώνονται συνεχώς. 3. Ο πληθωρισμός μειώνεται δραματικά και δεν επιτρέπει στο λιανεμπόριο μηχανισμούς κερδοφορίας όπως τα προηγούμενα χρόνια. 4. Ο τρόπος ζωής βελτιώνεται και οι επιλογές αγορών πολλαπλασιάζονται από ποικίλες μορφές μονάδων πώλησης. 5. Ο ανταγωνισμός γίνεται σκληρός και πιεστικός σε παγκόσμιο επίπεδο δημιουργώντας προβλήματα στις τοπικές επιχειρήσεις.

Ο Καταναλωτής : Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και του λιανεμπορίου είναι επόμενο να αλλάζουν και τη συμπεριφορά του μελλοντικού πελάτη – καταναλωτή, στον οποίο οι περισσότεροι αναλυτές και μελλοντολόγοι προσδίδουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά :

1. Αλλάζουν τα «ηλικιακά» χαρακτηριστικά. Οι αλλαγές αυτές είναι ποικίλες και κινούνται προς αντίθετες κατευθύνσεις, θετικές και αρνητικές. π.χ. ο πληθυσμός της Ευρώπης θα παρουσιάζει ολοένα και μικρότερο ρυθμό αύξησης και σε κάποιο σημείο, γύρω στο έτος 2020, θα αρχίσει η μείωσή του. Επίσης ο αριθμός των ατόμων στον πληθυσμό της Ευρώπης ηλικίας 10-19 ετών, στην εικοσαετία 1990-2010, θα μειωθεί από 101 στα 79 εκατομμύρια, ενώ ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 50-59 ετών θα αυξηθεί από 81 στα 102 εκατομμύρια. Αυτές οι αλλαγές συνοδεύονται από τη μείωση του αριθμού των ατόμων που είναι σε παραγωγική ηλικία (20-59 ετών), γεγονός που επιδρά σε όλους τους κλάδους της εργασίας. Παράλληλα, παρατηρούμε ότι η συνεχής άνοδος του ορίου επιβίωσης αυξάνει αριθμητικά τις ομάδες των ηλικιωμένων καταναλωτών ενώ η ηλικία του πελάτη μίας μάρκας ή ενός καταστήματος αρχίζει από τα 14 και ξεπερνά τα 70 χρόνια. Αυτή η μεγάλη έκταση ηλικιών δημιουργεί ευκαιρίες αλλά και αυξημένες υποχρεώσεις για τη βιομηχανία και το λιανεμπόριο.

2. Έχουμε άνοδο του βιοτικού επιπέδου με παράλληλη αύξηση του χάσματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Το εισόδημα π.χ. του 20% των πλουσιοτέρων ελλήνων είναι 6,7 φορές περισσότερο από το εισόδημα του 20% των πιο φτωχών ελλήνων. Σε άλλες χώρες αυτός ο δείκτης ανισότητας είναι πιο ευνοϊκός για τις πιο φτωχές τάξεις (Γαλλία 4,5 φορές, Ολλανδία 3,5 και Δανία 3,0).

3. Υπάρχει άνοδος του μορφωτικού επιπέδου με αποτέλεσμα ο αυριανός πελάτης να έχει υψηλότερα στάνταρντ από τον σημερινό. Η εκπαίδευση και η επιμόρφωση – που θα είναι συνεχής – θα αποκτήσουν πρωταρχικό ρόλο σε μια κοινωνία που θα βασίζεται κυρίως στη γνώση.

4. Καταργείται σταδιακά η παραδοσιακή οικογένεια. Ανάλογα με τη γεωγραφική ή κοινωνική περιοχή της χώρας για την οποία μιλάμε, η σημερινή παραδοσιακή εικόνα της οικογένειας τείνει σταδιακά να εξαφανισθεί ενώ τα στατιστικά στοιχεία – 11% μονοπρόσωπα νοικοκυριά με τάσεις αύξησης στις ηλικίες από 20-29 ετών, συνεχής μείωση του μέσου αριθμού ατόμων ανά νοικοκυριό που από 3,2 άτομα το 1981 κατέβηκε στα 2,6 το 1991 με νέες τάσεις μείωσης – αποδεικνύουν την προοπτική αυτή και τις τάσεις που σήμερα υπάρχουν.

5. Οι αλλαγές στην καταναλωτική συμπεριφορά. Η διαφοροποίηση των εισοδημάτων δεν δημιουργεί μόνο ομάδες «εχόντων» και «μη εχόντων», αλλά επιδρά άμεσα στην καταναλωτική συμπεριφορά και στον τρόπο ζωής, με αποτέλεσμα να βλέπουμε να δημιουργούνται «φυλές καταναλωτών» με όμοια χαρακτηριστικά συμπεριφοράς και αντίληψης ζωής και αγοραστικών και καταναλωτικών συνηθειών που είναι σχεδόν πανομοιότυπες σε όλες τις χώρες του κόσμου. Μορφοποιημένες από τη διαφήμιση και τα Μ.Μ.Ε., οι ομάδες αυτές πληθυσμού τις περισσότερες φορές δεν καθορίζονται από το ύψος του εισοδήματος όσο από τον τρόπο κατανάλωσης.

Με τον τρόπο αυτό βλέπουμε :

α) να μειώνεται σημαντικά ο ρόλος της νοικοκυράς-αγοράστριας λόγω της αύξησης των εργαζομένων γυναικών, β) η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, η κοινωνική ζωή, η πείρα, να δημιουργούν μεγάλες ομάδες καταναλωτών που είναι διαφοροποιημένοι, αλλά έχουν κοινό χαρακτηριστικό του ανθρώπου που δεν «παρασύρεται» από τη διαφήμιση και τις προωθητικές ενέργειες, αλλά θέλει να είναι πλήρως ενημερωμένος και να είναι αυτόνομος και ανεξάρτητος. Αυτή η διαδικασία μεταφράζεται από την «κουλτούρα του προϊόντος» στην «κουλτούρα του πελάτη», ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η δυσπιστία των καταναλωτών απέναντι σε μάρκες ή στις επιχειρήσεις. Ένα προϊόν δεν αγοράζεται πλέον μόνο για την αξία του ως προς τους παράγοντες χρήση και ιδιότητες, αλλά και για την άϋλη προστιθέμενη αξία του, γ) οι μελλοντικοί καταναλωτές θα είναι αρκετά άπιστοι. Δηλαδή, θα υπάρχουν τόσοι πολλοί τρόποι πώλησης, με ποικίλες μορφές και προσβάσεις (τηλεόραση, κινητό, internet, κλπ) που δεν θα ξέρουν τι να πρωτοδιαλέξουν.

1. Η υγιεινή διατροφή και η προστασία του περιβάλλοντος αποκτούν πρωταρχική σημασία. Είναι γνωστό ότι ολοένα και περισσότεροι καταναλωτές έχουν μια αίσθηση ανασφάλειας ιδιαίτερα ως προς τα προϊόντα διατροφής ή αυτά που έχουν σχέση με το περιβάλλον και θα είναι μεγάλο λάθος όχι μόνο της βιομηχανίας αλλά και του λιανεμπορίου και των αγροτών – παραγωγών να μην αναλαμβάνουν στο μέλλον περισσότερο υπεύθυνες θέσεις σχετικά με την ασφάλεια υγείας των πολιτών στην παγκόσμια κοινωνία μας, με δεδομένο ότι κάνουν πολύ λίγα αυτή τη στιγμή.

2. Ο χρόνος του καταναλωτή είναι πολύτιμος. Αυτή η έλλειψη χρόνου, παρά τη μείωση των ωρών εργασίας, οφείλεται στη δίψα που δημιουργήθηκε από τη νέα κοινωνία της αφθονίας που προσφέρει άπειρες ευκαιρίες επιμόρφωσης, διασκέδασης, κλπ με αποτέλεσμα όλο και λιγότερος χρόνος να μένει για αγορές. Θα πρέπει, λοιπόν, και το λιανεμπόριο να ξεχάσει τις πολύωρες βόλτες των καταναλωτών για αγορές, χώρια που πολλές συναλλαγές θα γίνονται πλέον από το γραφείο ή το σπίτι.

3. Οι εμπορικές πωλήσεις σε όλο τον κόσμο μέσω του internet, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ε.Ε. ( 3,5 τρις το 2004) θα αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο. Αυτή η τρομακτική αύξηση θα προέλθει στην αρχή κυρίως από συναλλαγές από επιχείρηση σε επιχείρηση αλλά στη συνέχεια όσο η σημερινή νεολαία η οποία θα είναι εξοικειωμένη με τη νέα τεχνολογία θα μεγαλώνει θα γίνεται και ο νέος «ηλεκτρονικός» καταναλωτής με ιδιαίτερη μάλιστα αύξηση στις γυναίκες. Και δεν είναι μόνο τα κομπιούτερ και το internet, αλλά και η φιλική διάθεση που θα έχουν οι νέοι απέναντι σ’ αυτές τις τεχνικές.

Επίλογος : «Μια μέρα, αποφάσισα να ξεκινήσω για να γνωρίσω τον κόσμο γύρω μου», ανάφερε κάποιο στέλεχος σε ένα συνέδριο της εταιρείας του. «Γι αυτό πήγα σ’ ένα βιβλιοπωλείο του Λονδίνου όπου βρήκα βιβλία για το τέλος του χρήματος, για το τέλος της επιστήμης, για το τέλος της ιστορίας, κλπ. Είμαστε λοιπόν στο τέλος του κόσμου που μας περιτριγυρίζει; Αναρωτήθηκα…. Δεν απογοητεύθηκα και έψαξα στο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο για βιβλία με τις λέξεις «Το τέλος του …». Υπήρχαν πάνω από 4.000 βιβλία μ’ αυτές τις λέξεις στον τίτλο τους. Μόνο ένας τίτλος δεν υπήρχε «Το τέλος της αλλαγής».

Το τέλος της αλλαγής δεν υπάρχει και για την ανθρώπινη κοινωνία, για τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής, τις καταναλωτικές τάσεις, τις οικονομικές εξελίξεις. Ο σημερινός καταναλωτής διαφέρει λίγο από τον καταναλωτή του χθες και έχει αλλάξει σημαντικά από τον καταναλωτή που γνωρίσαμε πριν ένα χρόνο. Η αλλαγή είναι συστατικό της ζωής και αλίμονο σ’ εκείνον που δεν προσπαθεί, δεν ψάχνει ν’ ανακαλύψει τις αλλαγές στον τρόπο παραγωγής, στον τρόπο πώλησης, στην πελατεία του και στον περίγυρό του. Να γνωρίσει καλά αυτές τις αλλαγές και να προσαρμόσει τη λειτουργία της εργασίας του, της επιχείρησής του σ’ αυτές τις μικρές ή μεγάλες μεταβολές. Ιδιαίτερα οι παραγωγοί, η βιομηχανία τροφίμων και το λιανεμπόριο πρέπει να μελετήσουν με προσοχή τις αλλαγές στην οικονομική, κοινωνική και καταναλωτική συμπεριφορά της πελατείας των γιατί, όπως αναφέρουν όλοι ο 21^ος αιώνας είναι ο αιώνας του καταναλωτή.

 

Γόννοι Λάρισας : Φλεβάρης 2006