Πώς ζουν ή έστω πώς επιβιώνουν οι μεγαλύτεροι ηλικιακά συνάνθρωποί μας, ιδίως εκείνοι που για τον έναν ή τον άλλον λόγο έχουν βρεθεί μόνοι σε αυτήν την ευάλωτη φάση της ζωής τους; Πώς τους επηρεάζει ο ηλικιακός ρατσισμός; Έχουν τη βοήθεια που χρειάζονται για την υγεία τους, τις γραφειοκρατικές υποχρεώσεις, τις δουλειές του σπιτιού; Πώς καταπολεμάται ο φόβος τους; ● Δεδομένου ότι οι στατιστικές προδιαγράφουν ένα μέλλον με πολλή μοναξιά, η ιδέα της κοινοτικής συγκατοίκησης κερδίζει έδαφος και υποστηρικτές, που έχουν βαλθεί να ρίξουν φως στα σκοτάδια της ηλικιακής απομόνωσης και της κοινωνικής δυσπραγίας.
Είναι από τα αστεία που ξεκινάνε στις παρέες μετά τα δεύτερα -άντα και τα πρώτα διαζύγια. Συνήθως εργένηδες και συνήθως χωρίς παιδιά –αν και τα τελευταία χρόνια, με την Ελλάδα να μην μπορεί να αναχαιτίσει το brain drain, δεν είναι λίγοι και εκείνοι οι γονείς που μάλλον προετοιμάζονται για μια τρίτη ηλικία χωρίς να έχουν τα παιδιά τους κοντά τους. Είναι επίσης από εκείνα τα αστεία που επιχειρούν να ξορκίσουν τον μεγάλο φόβο, μιας και ετούτη η γενιά μεσήλικων, πολύ μεγάλοι πια για ροκ εν ρολ και πολύ νέοι για να πεθάνουν, μάλλον φυτοζωούν στην Ελλάδα των πολλαπλών κρίσεων και σίγουρα δεν μπορούν να δουν τους εαυτούς τους σαν solo agers (όπως κομψά λέγεται στην Αμερική το να γερνάς μονάχος), αφού η κομψή διατύπωση προϋποθέτει και μια καλή σύνταξη που θα σου επιτρέπει να απολαύσεις όλα τα καλούδια της «ασημένιας οικονομίας».
Έτσι τα σενάρια για εκείνο το «κοινόβιο που θα γεράσουμε όλοι μαζί» και τα αστεία για τον «κουμπαρά των πετσοκομμένων μας συντάξεων» μπορεί να ακούγονται κάπου μεταξύ μπίρας και χαπιού για την υπέρταση στις παρέες των μεσήλικων, αλλά μάλλον θα έπρεπε να μας απασχολήσουν ως μια σοβαρή προοπτική της ζωής μας κάποιες (λίγες) δεκαετίες αργότερα. Αρκεί κανείς να κοιτάξει τα δημογραφικά στοιχεία για να καταλάβει ότι η γενιά της οικονομικής κρίσης θα έχει μπροστά της μια εξαιρετικά δύσκολη πρόκληση όταν ασπρίσουν τα μαλλιά της, αφού όχι μονάχα θα βρεθεί χωρίς μια σύνταξη της προκοπής και οικονομίες για τα γεράματα, αλλά δεν θα έχει και κανένα από τα παραδοσιακά δίχτυα ασφαλείας.
Οι επιστήμονες
Σύμφωνα με την Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία και με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ για την καταπολέμηση του ηλικιακού ρατσισμού, η σωστή διατύπωση όταν μιλάμε για ανθρώπους πάνω από 65 χρόνων είναι να χρησιμοποιούμε τον όρο «μεγαλύτερα ηλικιακά άτομα» αντί του «ηλικιωμένα».
Για τους μεγάλους, ούτως ειπείν τους γέροντες – ό,τι δεν είναι άνοιξη είναι γερόντιο πια – ισχύουν πάντα οι παμπάλαιες απόψεις. Ποτέ αγκαλιά. Αφήστε τους να σκάσουνε στο κλάμα μέχρι να τους κοπεί η ανάσα δυναμώνουν έτσι τα αποσιωπητικά τους. Ας κλαίνε οι μεγάλοι. Δεν έχει αγκαλιά | Κική Δημουλά.
Ωστόσο υπάρχει μια φράση που συνάντησα διαβάζοντας και νομίζω ότι περιγράφει με εξαιρετικά εύστοχο τρόπο όλη τη δυσκολία, τη μοναξιά και τον φόβο που βιώνουν οι άνθρωποι που γερνούν μόνοι: «ηλικιωμένα ορφανά», άνθρωποι δηλαδή που «κατοικούν στην κοινότητα, τα οποία είναι κοινωνικά ή/και σωματικά απομονωμένα, χωρίς διαθέσιμο γνωστό μέλος της οικογένειας ή καθορισμένο παρένθετο ή φροντιστή», όπως τους περιγράφει σε μελέτη του το «Current gerontology and geriatrics research». Ήδη από τον τίτλο της μελέτης «Πρεσβύτεροι ορφανοί που κρύβονται σε κοινή θέα: ένας αυξανόμενος ευάλωτος πληθυσμός» καταλαβαίνει κανείς πως το εντεινόμενο πρόβλημα δεν έχει επαρκώς φωτιστεί ακόμα και για την επιστημονική κοινότητα.
Στην ίδια έρευνα παρουσιάζονται και οι ερωτήσεις για να ελέγξει κάποιος ειδικός -κοινωνικός επιστήμονας ή γιατρός- το μέγεθος κινδύνου που διατρέχει κάποιος μεγαλύτερος να βρεθεί στην κατάσταση του «ορφανού ηλικιωμένου»: υπάρχει στη ζωή του κάποιος σύζυγος ή σημαντικός Άλλος; Υπάρχουν παιδιά και ζουν κοντά του; Υπάρχουν μέλη της οικογένειας ή φίλοι που τον βοηθούν να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ζωής; Υπάρχει κάποιος να βοηθήσει ώστε να πάρουν ιατρικές αποφάσεις ή να τα βγάλουν πέρα με λογαριασμούς, οικονομικές αποφάσεις; Υπάρχει κάποιος για να καλέσουν σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης ή κρίσης; Και, τέλος, έχουν κάποιον βοηθό στο σπίτι;
Το πόσους πολλούς από εμάς θα αφορούν αυτές οι ερωτήσεις σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον γίνεται αντιληπτό διαβάζοντας την ανάλυση των στοιχείων της απογραφής του 2021 από τον καθηγητή Δημογραφίας, Βύρωνα Κοτζαμάνη, όπως αυτή δημοσιεύτηκε στη σελίδα του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ.
Γράφει λοιπόν διαβάζοντας τα δεδομένα ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: «Το “στενό” οικογενειακό περιβάλλον -ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα- των 65 και άνω που έχουν γεννηθεί μετά το 1980 θα αποτελείται από όλο και λιγότερα άτομα σε σύγκριση με το αντίστοιχο αυτών που γεννήθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες, ενώ ένα όλο και μεγαλύτερο τμήμα τους στα τελευταία χρόνια της ζωής τους θα είναι μόνοι. Το διακύβευμα, με δεδομένο ότι σήμερα η οικογένεια υποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το κράτος πρόνοιας, είναι προφανές ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι οι υπάρχοντες οικογενειακοί δεσμοί δεν θα ατονήσουν τις αμέσως επόμενες δεκαετίες».
Η Αργυρώ ζει και εργάζεται στην Ολλανδία. Έχοντας μπει στην 6η δεκαετία της και έχοντας ζήσει για πάνω από 25 χρόνια στο εξωτερικό, σκέφτεται όλο και πιο συχνά την επιστροφή στην Ελλάδα. «Ωστόσο δεν είναι το παρόν, αλλά το μέλλον αυτό που με τραβάει στην πατρίδα μου» μας λέει. «Ούτε έχω βρει, ούτε πρόκειται να βρω μια δουλειά με καλύτερες αποδοχές ή συνθήκες εργασίας, ωστόσο με φοβίζει η προοπτική να μεγαλώνω και να βρίσκομαι μακριά από συγγενείς και φίλους. Όσο εύρωστο κι αν είναι το κοινωνικό δίκτυο που έχω φτιάξει, κανένας δεσμός μου εδώ δεν είναι τόσο ισχυρός ώστε να μπορώ να βασιστώ μεγαλώνοντας».
Ο κόσμος αλλάζει
Ο φόβος αυτός, που έχει υπαρξιακά αλλά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, σχετίζεται και με την αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο ζωής. Η Καλλιόπη δεν έφυγε ποτέ -παρά μονάχα τα χρόνια των σπουδών της- από τη μικρή επαρχιακή πόλη όπου γεννήθηκε. Ωστόσο και εδώ ο τρόπος ζωής αλλάζει ραγδαία. «Η γιαγιά μου ήταν περιτριγυρισμένη από παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα. Τώρα οι γονείς μου, παρ’ όλο που έχουν τρεις κόρες, ζουν ολομόναχοι στο χωριό.
Το σπίτι τους στην πρωτεύουσα του νομού δεν μπορούσαν να το συντηρήσουν και είχαν ανάγκη να φτιάξουν έναν μικρό μπαξέ. Τα αδέρφια μου και εγώ τους επισκεπτόμαστε, αλλά κανένας δεν ζει μαζί τους. Φαντάζομαι λοιπόν πόσο πιο δύσκολα θα είναι τα πράγματα όταν εμείς γεράσουμε σε μια χώρα που θα γερνάει μαζί μας, με ό,τι αυτό θα σημαίνει για το κράτος πρόνοιας, τις συντάξεις και τη φροντίδα μας».
«Να δημιουργήσουμε την πρώτη δομή Κοινοτικής Συγκατοίκησης».
Μαλάμω Στεργίου, ιδρύτρια της ΑΜΚΕ «Κοινότητες Συγκατοίκησης “Νάμα”»
Θυμάται ακόμα και την ώρα και την ημέρα που ανέβασε στο Facebook το πρώτο κάλεσμα σε άγνωστους –και στο άγνωστο. Από τις 23 Φεβρουαρίου του 2021 στις 10.30 μ.μ. η ζωή της Μαλάμως Στεργίου άλλαξε για πάντα. Και ταυτόχρονα άλλαξε η ζωή αμέτρητων άλλων ανθρώπων που συναντήθηκαν μαζί της και μεταξύ τους.
Όλα γεννήθηκαν από τον φόβο –αυτόν τον βαθύ, υπαρξιακό τρόμο που βιώνουν πολλοί άνθρωποι και που η πανδημία φούντωσε ακόμα περισσότερο αφού έφερε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «κοινωνικό θάνατο». Η Μαλάμω μια μέρα σκέφτηκε ότι θα πεθάνει μόνη. Και αντί ο φόβος του θανάτου να την καθηλώσει, έγινε καύσιμο για δράση και έμπνευση για ζωή. Και τότε γεννήθηκε η ιδέα της συγκατοίκησης. Άρχισε να συζητά με φίλους της ηλικίας της, αλλά και νεότερους, έκανε έρευνα και η ανάγκη έγινε πρόταση για κοινοτική συγκατοίκηση. Έτσι γεννήθηκε η ομάδα συγκατοίκησης ηλικιωμένων και μη, που σήμερα έχει φτάσει τα 8.100 μέλη και το Σάββατο 27 Απριλίου, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, παρουσιάζει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ημερίδα για την κοινωνικότητα στην τρίτη ηλικία.
● Η συλλογικότητά σας διοργανώνει την πρώτη της, εντελώς «χειροποίητη», ημερίδα με θέμα την κοινωνικότητα στην τρίτη ηλικία. Μιλήστε μας για αυτό.
Ευχαριστούμε για το «χειροποίητη» ημερίδα, πράγματι έτσι είναι! Καθώς δεν μπορούμε να πληρώσουμε ειδικούς συμβούλους ή οργανωτές, βρεθήκαμε και πάλι σε άγνωστα νερά και κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε. Θέλω από εδώ να ευχαριστήσω όλες τις εθελόντριες, ναι, είναι όλες γυναίκες: την κοινωνική λειτουργό Εύα Χριστοδούλου, τη Φλώρα Σαρτζετάκη, την Αγγελική Χρονοπούλου, τη Μαρία Γαβριήλ. Στόχος μας είναι να διευρύνουμε στην ελληνική κοινωνία τον διάλογο για τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πολυπληθέστερη κοινωνική ομάδα στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, αυτήν της τρίτης και τέταρτης ηλικίας.
Θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε μέσα από τις δράσεις και τις προσπάθειές μας την πολιτεία ώστε να νομοθετήσει για κονδύλια κοινωνικής κατοικίας, που αυτή τη στιγμή είναι ανύπαρκτα, και να εξασφαλίσει πλήρη και κάθε είδους βοήθεια για τις κοινοτικές συγκατοικήσεις που απασχολούν εμάς αλλά και όλες τις άλλες ομάδες στην Ελλάδα οι οποίες ακολούθησαν το παράδειγμα και την πρόσκλησή μας για συγκατοίκηση, αλληλοβοήθεια και δημιουργική αλληλεπίδραση στην τρίτη ηλικία.
● Σε ποιο στάδιο βρίσκεται το εγχείρημα της συγκατοίκησης;
Πλέον απέκτησε τη νομική προσωπικότητα της ΑΜΚΕ. Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Κοινότητες Συγκατοίκησης «Νάμα» ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 με κύριο αντικείμενο τη δημιουργία ανεξάρτητων και αυτοοργανωμένων κοινοτήτων συγκατοίκησης για την τρίτη και τέταρτη ηλικία στην Ελλάδα. Απολαμβάνουμε ήδη τη συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, η αντιδήμαρχος Όλγα Δούρου και ερευνήτρια στα θέματα ενεργού γήρανσης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο είναι στο πλάι μας και μας υποστηρίζει δυναμικά και αποτελεσματικά. Αναζητούμε εθελοντές που θα αναλάβουν να φτιάξουν το επιχειρησιακό πλάνο ώστε να προχωρήσουμε σε επαφές με τα ιδρύματα που πιστεύουμε ότι είναι σε θέση να μας παραχωρήσουν κάποιο κτίριο, με ειδικούς για την περίπτωσή μας όρους, το οποίο θα διαμορφώσουμε σύμφωνα με τις ανάγκες μας.
Καλούμε όσους ενδιαφέρονται να συνδημιουργήσουμε μια οικονομική βάση στήριξης και δέσμευσης ώστε να σχεδιάσουμε και να οργανώσουμε μαζί τα επόμενα βήματά μας. Οι συναντήσεις θα ενεργοποιηθούν μέσα στον Μάιο (θα ανακοινωθούν στην ιστοσελίδα μας και στην ομάδα μας στο Facebook). Επίσης απευθυνόμαστε και στις νεότερες γενιές, η διαγενεακή συγκατοίκηση είναι ιδανική για όλους –άλλωστε η κατάσταση και οι ανάγκες μας είναι το μέλλον των νέων μας και, όπως δείχνουν οι σχετικές μελέτες, θα είναι πιο μοναχικό από το δικό μας.
● Έχετε 8.100 μέλη. Εσείς ποιες προτεραιότητες θα βάζατε ώστε να βελτιωθεί η ζωή των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας;
Ο αριθμός αυτός των μελών μας αποδεικνύει την τεράστια κοινωνική ανάγκη που στοχεύουμε να καλύψουμε με τις Κοινότητες Συγκατοίκησης «Νάμα». Η μοναξιά ήταν η κυρίαρχη φωνή αγωνίας στην αρχική μας πρόσκληση, μια κατάσταση που οδηγεί σε απόγνωση, απομόνωση και κάθε λογής ασθένειες την κοινωνική μας ομάδα. Όμως στη συνέχεια και κατά τη διάρκεια των δύο και κάτι χρόνων διαπιστώθηκε και το τεράστιο πρόβλημα του κόστους στέγης. Αυτή τη στιγμή λοιπόν έχουμε και τους δύο αυτούς στόχους. Να δημιουργήσουμε την πρώτη δομή Κοινοτικής Συγκατοίκησης, η οποία θα μας εξασφαλίσει το περιβάλλον αλληλοβοήθειας και ασφάλειας που χρειαζόμαστε και παράλληλα θα χαμηλώσει το γενικότερο κόστος διαβίωσής μας.
Προτεραιότητα για εμάς είναι η πλήρης στήριξη του Δήμου Αθηναίων καθώς ο κοινωνικός μας στόχος βρίσκεται στη δική του αρμοδιότητα, όπως συμβαίνει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επίσης σκοπεύουμε να απευθυνθούμε σε ιδρύματα που χρηματοδοτούν εγχειρήματα για την τρίτη ηλικία. Φιλοδοξούμε να ανοίξουμε τον δρόμο για εμάς αλλά και για όλες τις ομάδες που ακολούθησαν την πρόσκληση και το παράδειγμά μας, εμπνεύστηκαν από εμάς και δημιουργήθηκαν σε άλλες πόλεις.
Πηγή : ΕΦ.ΣΥΝ. – Ντίνα Δασσκαλοπούλου