Με την ανάρτησή μου αυτή σας παραθέτω τις σκέψεις – συζητήσεις μιας βιολόγου, της καλής μου φίλης και συμμαθήτριας στο εξατάξιο Γυμνάσιο Γόννων, της Λίτσας Λιόπα και μιας πολύ νεότερης πτυχιούχου Φιλοσοφίας, Γοννιώτισσας κι αυτής, της Τριανταφυλλιάς Ριζούλη. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σε κάποια σημεία της θα έλεγα είναι και «προφητική» αλλά δίνει και μια άλλη διάσταση στο θέμα περιβάλλον και ηθική που πολλοί δυστυχώς δεν γνωρίζουμε.

«Το οικοσύστημα της κοιλάδας των Τεμπών ιδωμένο από την σκοπιά της Περιβαλλοντικής ηθικής», Λίτσα Λιόπα-Τσακαλίδη και Τριανταφυλλιά Ριζούλη

Η περιβαλλοντική ηθική δεν είναι μία, αλλά υπάρχει μία ποικιλία περιβαλλοντικών ηθικών, όπως η ανθρωποκεντρική, η ζωοκεντρική, η βιοκεντρική, η ηθική των όλων. Ένα παράδειγμα ερμηνείας της περιβαλλοντικής ηθικής είναι το παρακάτω:
Το οικοσύστημα Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού – τοπίο με ιδιαίτερη αισθητική, οικολογική και τουριστική σημασία- καταλαμβάνει τους πρόποδες του Ολύμπου που διαχωρίζονται από την Όσσα (Κίσσαβος) µε την κοιλάδα των Τεμπών, µέσω της οποίας ο Πηνειός ποταμός ρέει προς στη θάλασσα. Ο Πηνειός είναι σημαντικός για τα μοναδικά παρόχθια δάση του, που δημιουργούν το αισθητικό δάσος των Τεμπών. Γι’ αυτό απαιτείται η προστασία της πανίδας, χλωρίδας και του ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Σ’ αυτό το σπάνιο οικοσύστημα, Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού, ζουν πουλιά που διακρίνονται σε διαχειμάζοντα- φωλιάζοντα- παραθερίζοντα αποδημητικά και επιδημητικά είδη, (όπως ορισμένα είδη ερωδιών: ο σταχτοτσικνιάς, ο λευκοτσικνιάς, ο μικροτσικνιάς, ο πορφυροτσικνιάς και το Κιρκινέζι ( Falco naumanni) που κινδυνεύουν από εξαφάνιση, πολλά είδη ιχθυοπανίδας ποτάμιου και εκβολικού συστήματος – σε γλυκά, αλμυρά και υφάλμυρα νερά, όπως είναι: η χρυσοβελονίτσα (Sabanejewia aurata balcanica ) το κεφαλόπουλο, η πράσινη και κόκκινη σαρδέλα, ο γουλιανός, ο κέφαλος, ο θεσσαλογωβιός, ο γαλέος, η μουρμούρα και πολλά άλλα είδη, μαζί και αλλά δύο ενδημικά είδη: το τυλινάρι και το μουστακάτο), αμφίβια ερπετά (όπως ο δενδροβάτραχος, η νερόφιδα, η βδέλλα, το καβούρι, τα σαλιγκάρια του γλυκού νερού), θηλαστικά (όπως η αλεπού, το τσακάλι, το κουνάβι, η νυφίτσα, ο λαγός, ο σκίουρος, ο σκαντζόχοιρος), ένα μεγάλο μέρος της σημαντικής και απειλούμενης οικογένειας των αρπακτικών ζώων, και φυτά σπάνια όπως viola rausii και μη.

Σ’ αυτό το οικοσύστημα, το δάσος, τα έλη, οι πηγές, τα βουνά του οικοσυστήματος προσφέρουν αισθητική ψυχαγωγία και δυνατότητες επιστημονικής έρευνας. Πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για ένα μέρος έξοχης ομορφιάς και οικολογικής σημασίας.
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η παράκτια τουριστική ανάπτυξη (ίδρυση νέων οικισμών και επέκταση των παλαιών, ασυντόνιστη είσοδος τροχοφόρων σε εκτάσεις της παραλίας) έχουν ως συνέπεια την καταστροφή των βιοτόπων της χλωρίδας και της πανίδας του οικοσυστήματος. Επίσης η εξόρυξη πετρωμάτων, η επέκταση της καλλιεργούμενης γης, η εγκατάσταση στάβλων, το παράνομο κυνήγι, η αλόγιστη υλοτόμηση, η υπερβόσκηση θα βάλει σε κίνδυνο το οικοσύστημα, μεταβάλλοντας την οικολογική ισορροπία της περιοχής. Ακόμα η επέκταση του οδικού δικτύου, ο νέος αυτοκινητόδρομος Τέμπη (Ευαγγελισμός) – Σκοτίνα, που στο μεγαλύτερο μέρος του που αποτελείται από γέφυρες και σήραγγες δρα ως ένας άξονας παρεμπόδισης της οικολογικής λειτουργίας της πανίδας και κατακερματισμού του οικοσυστήματος με επιπτώσεις στην χλωρίδα και την πανίδα από προκαλούνται από την ατμοσφαιρική ρύπανση και το θόρυβο.
Από τα παραπάνω συμβάντα, οι περιβαλλοντολόγοι ισχυρίζονται ότι μειώνονται οι δυνατότητες αισθητικής απόλαυσης, αναψυχής και έρευνας, η ομορφιά του οικοσυστήματος Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού και ότι τα διάφορα είδη θα εξαφανισθούν και η φυσικότητα του χώρου θα αλλοιωθεί.

Τα ερωτήματα που τίθενται πλέον είναι τα εξής:
Πρέπει να επιτραπούν όσα ζητούν οι κάτοικοι για την παράκτια τουριστική ανάπτυξη, την επέκταση της καλλιεργούμενης γης, την εγκατάσταση στάβλων, την υλοτόμηση, την υπερβόσκηση;
Μακροχρόνια ποιες θα είναι οι επιπτώσεις από την λειτουργία της μεγαλύτερης οδικής σήραγγας;
Ποιες είναι οι ακριβείς απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα ηθικής;
Η εμπειρική ή η τεκμηριωμένη απόδειξη παίζει ένα ρόλο;
Οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες σε περιβαλλοντικά θέματα ισχυρίζονται ότι τα παραπάνω θα διαταράξουν το οικοσύστημα, επειδή θα θέσουν σε κίνδυνο πολλά ζώα, πουλιά και φυτά που ζουν εκεί. Όλοι αυτοί οι ισχυρισμοί είναι εμπειρικοί, βασίζονται σε εμπειρικά επιχειρήματα δηλαδή σε επιχειρήματα σχετικά με το τι συμβαίνει ή θα συμβεί στην πραγματικότητα.
Οι υποστηρικτές της εκμετάλλευσης της περιοχής αμφισβητούν τα επιχειρήματα των ευαισθητοποιημένων πολιτών, κάτι που δεν θα μας εξασφαλίσει ότι θα υπάρξει λύση. Οι συζητήσεις σε τέτοια γεγονότα έχουν σημασία μόνο σε ένα συγκεκριμένο υπόβαθρο. Αν αυτό αλλάζει, τότε εμφανίζονται διαφορετικές εκτιμήσεις όσον αφορά στο τι προτιμήσεις, στόχους, σκοπούς και αρχές συμπεριλαμβανομένων και των ηθικών αρχών. Ένας περιβαλλοντολόγος θα ήθελε να γνωρίζει αν η εκμετάλλευση και η αξιοποίηση του οικοσυστήματος του οικοσυστήματος Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού απειλούν τα ζώα και τα πουλιά, επειδή πιστεύει ότι είναι ηθικά λάθος να προκαλείς την εξαφάνιση αυτών ή των συνδαιτυμόνων τους.
Το υπόβαθρο όμως μπορεί να μην περιέχει ηθικές αρχές. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να είναι αμοραλιστές. Άλλοι πάλι, άνθρωποι θέλουν οι πράξεις τους και οι πράξεις των άλλων να είναι σύμφωνες με τούς ηθικούς κανόνες. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους η επίλυση των διενέξεων του οικοσυστήματος Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού απαιτεί την επίκληση των κανόνων που έχουν ηθική καθοδήγηση στη συμπεριφορά μας ως προς την φύση και οι οποίοι κανόνες μας δίνουν την δυνατότητα να απαντήσουμε στα ακόλουθα ερωτήματα:
Άραγε, πειράζει, αν οι ενέργειες μας προκαλέσουν το θάνατο σε ορισμένα ζώα ή αν προκαλέσουμε την διάβρωση σε μεγάλο μέρος του Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού ή αν μολυνθεί ο ποταμός από τις ενέργειες μας και δεν υπάρχει ζωή σ’ αυτό; Είναι καλύτερα να παραχθούν αγαθά από την περιοχή που θα βελτιώσουν τη ποιότητα ζωής ορισμένων ανθρώπων ή είναι καλύτερα να προστατέψει κανείς την περιοχή;

Τέτοιοι κανόνες που καθοδηγούν τη συμπεριφορά μας ως προς την φύση συνιστούν την περιβαλλοντική ηθική στη γενική μορφή της. Άνθρωποι που έχουν τέτοιου είδους απόψεις για περιβαλλοντικά θέματα, ακολουθούν μια περιβαλλοντική ηθική, η οποία αποτελείται από έναν ή περισσότερους κανόνες.
Μερικοί πιστεύουν ότι οι περιβαλλοντικές πολιτικές θα έπρεπε να αξιολογηθούν αποκλειστικά στην βάση τους με κριτήριο το πως επηρεάζουν τους ανθρώπους. Αυτό είναι μια ανθρωποκεντρική ηθική. Αν ληφθεί αυτή την ηθική στα σοβαρά, πρέπει να υπολογιστούν οι συνέπειες του οικοσυστήματος Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού στην ανθρώπινη ευτυχία ή δυστυχία.
Μπορεί να διαπιστωθεί ότι η εκμετάλλευση του οικοσυστήματος από τους κατοίκους που θέλουν την παράκτια τουριστική ανάπτυξη, την εξόρυξη πετρωμάτων, την επέκταση της καλλιεργούμενης γης, την αλόγιστη υλοτόμηση, την υπερβόσκηση, την επέκταση του οδικού δικτύου θα μειώσει τον οικολογικό πλούτο της περιοχής, και αν συμβεί αυτό τότε μερικοί κάτοικοι θα είναι δυστυχείς, για παράδειγμα μερικοί μπορεί να συγκινηθούν από την δυσχερή θέση που αντιμετωπίζουν τα πουλιά που επιβιώνουν εκεί και ειδικά τα σπάνια είδη όπως είναι το πουλί κιρκινέζι, το ψάρι η χρυσοβελονίτσα (Sabanejewia aurata balcanica), το αμφίβιο η βδέλλα, το θηλαστικό η νυφίτσα και το φυτό viola rausii, συμπεριλαμβανομένων και μερικών μελλοντικών γενεών, μπορεί να χάσουν την ευκαιρία για συγκεκριμένη αναψυχή ή αισθητική απόλαυση, άλλοι πάλι μπορεί να επηρεασθούν ψυχολογικά από την λεηλασία της περιοχής με την οποία συνδέονται πνευματικά και συναισθηματικά και άλλοι να επηρεασθούν από τις κλιματολογικές αλλαγές που θα ακολουθήσουν, αυτές οι αρνητικές συνέπειες πρέπει να αφαιρεθούν από πιθανές αυξήσεις στην ευτυχία που θα προκύψει την επέκταση της καλλιεργούμενης γης, την αλόγιστη υλοτόμηση, την υπερβόσκηση, την επέκταση του οδικού δικτύου. Όμως αυτή η απόφαση θα μπορούσε να ληφθεί, λαμβάνοντας υπ’ όψιν μόνο τα συμφέροντα του ανθρώπου. Ένας χρήσιμος τρόπος να τοποθετήσουμε την άποψη αυτή είναι να πούμε ότι η ηθική αυτή θεωρεί μόνο τον άνθρωπο ως ηθικά αξιόλογο. Κάτι είναι ηθικά αξιόλογο αν το ίδιο τίθεται υπό ηθική αξιολόγηση, ανεξάρτητα από την χρηστικότητά του σαν μέσον για άλλους στόχους. Στην “ανθρωποκεντρική ηθική” δεν θεωρούνται ηθικά αξιόλογοι ως οντότητες ούτε το είδος του πουλιού κιρκινέζι (Falco naumanni) ούτε το κάθε πουλί ξεχωριστά. Μόνο η ευτυχία και η δυστυχία του ανθρώπου είναι ηθικά σημαντικές και αυτό μπορεί να επηρεάζεται από τι συμβαίνει στο πουλί Κιρκινέζι ( Falco naumanni) μπορεί όμως και όχι.

Στη ζωοκεντρική ηθική δεν λαμβάνεται υπόψη μόνο ο άνθρωπος αλλά και όλα τα ζώα. Αν θεωρήσουμε ότι οι χείμαρροι, το ποτάμι, οι πηγές, τα έλη και η θάλασσα του οικοσυστήματος μολυνθούν, αυτό, έχει σαν συνέπεια να μολυνθούν τα ζώα, τα ψάρια και τα πουλιά που ζουν εκεί και είναι ένα ηθικό μείον που πρέπει να ληφθεί υπόψη ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στους ανθρώπους.
Η βιοκεντρική ηθική, είναι μια περίπλοκη ηθική, επειδή πρέπει να ορισθεί τι είναι ζωή. Η απάντηση στον όρο ζωή μπορεί να ορισθεί ως ένα αυτορρυθμιζόμενο σύστημα το οποίο παλεύει, όχι απαραίτητα συνειδητά για να πετύχει ορισμένους στόχους. Μια ηθική με επίκεντρο τη ζωή, θεωρεί όλους τους ζωντανούς οργανισμούς ως ηθικά αξιόλογους αν και όχι απαραίτητα ίσης ηθικής σημασίας. Είναι προτιμότερο να σώσει κανείς το πουλί κιρκινέζι, το ψάρι χρυσοβελονίτσα (Sabanejewia aurata balcanica), το αμφίβιο βδέλλα, το θηλαστικό νυφίτσα παρά το φυτό viola rausii ακόμα και αν και τα δύο πλευρές είναι ηθικά αξιόλογες. Το πουλί Κιρκινέζι ( Falco naumanni) μπορεί να είναι μεγαλύτερης ηθικής σημασίας, επειδή είναι ένας περισσότερο πολύπλοκος ζωντανός οργανισμός. Εδώ η περιπλοκότητα δρα σαν ενισχυτής. Αν ένας οργανισμός είναι ζωντανός, τότε όσο πιο περίπλοκος τόσο πιο σημαντικός ηθικά. Μπορεί η διαφοροποίηση να βασίζεται στην ηθική εκτίμηση των συνεπειών της μη ύπαρξης του καλαμιού και των αντιστοίχων της μη ύπαρξης του viola rausii και των αντίστοιχων της μη ύπαρξης του κιρκινέζι, και όχι σε εσωτερικά χαρακτηριστικά των ιδίων των ζωντανών, δηλαδή είναι ηθικά προτιμότερο να σώσουμε το φυτό από το να σώσουμε το πουλί, επειδή μόνο το φυτό αυτό μπορεί να καλύψει τη συγκεκριμένη οικολογική θέση, ενώ το πουλί καλύπτει μια θέση που ίσως θα μπορούσε να καλυφτεί από ερωδιούς διαφορετικού είδους.
Η βιοκεντρική ηθική απαιτεί όταν οι άνθρωποι ενεργούν, να λαμβάνουν υπόψη το αντίκτυπο των ενεργειών τους σε κάθε ον που επηρεάζεται από αυτό. Για παράδειγμα, αν αξιοποιηθεί το οικοσύστημα Όρη Κάτω Όλυμπος και Όσσα, Τέμπη και Δέλτα Πηνειού με την επέκταση του οδικού δικτύου, ο αυτοκινητόδρομος Τέμπη (Ευαγγελισμός) – Σκοτίνα, θα κατακερματιστεί, επειδή εξορύχτηκαν τα πετρώματα για να κατασκευασθούν οι γέφυρες και σήραγγες και θα παρεμποδισθεί η οικολογική λειτουργία της πανίδας. Αυτά τα γεγονότα πρέπει συλλογικά να συγκριθούν με τα καλά πράγματα που θα προκύψουν όταν «αξιοποιηθεί» το οικοσύστημα.

Η ολιστική ηθική θεωρεί τους μη-ζώντες οργανισμούς ηθικά αξιόλογους. Η εξόρυξη των πετρωμάτων από το βουνό Όσσα προκαλεί θρυμματισμό των βράχων, διατάραξη των γεωλογικών δομών, καταστροφή απολιθωμάτων. Αυτές οι ενέργειες, θεωρούμενες αυτόνομα ανεξάρτητες από τις ζημίες που θα γίνουν σαν επακόλουθο στα φυτά, τα ζώα και το οικοσύστημα, είναι λάθος να γίνονται; Με την ηθική που αναγνωρίζει ΄΄δικαιώματα΄΄ στα πετρώματα και τους βράχους είναι λάθος. Η αποκόλληση των βράχων στα Τέμπη απέδειξε περίτρανα τα δικαιώματα τους. Η ολιστική ηθική μπορεί να παρουσιαστεί με διάφορους τρόπους. Μπορεί να δίνει ελάχιστη ηθική σημασία στους μη-ζώντες οργανισμούς ή να αρνείται ότι υπάρχουν διαβαθμίσεις της ηθικής σπουδαιότητας ή μπορεί να βρίσκεται κάπου στη μέση.
Ο όρος περιβαλλοντική ηθική (ηθική που καθοδηγεί στην συμπεριφορά των ανθρώπων ως προς το φυσικό περιβάλλον) χρησιμοποιείται πολλές φορές και με στενότερη έννοια. Χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια ηθική, η οποία θεωρεί άτομα ηθικά αξιόλογα και άλλα εκτός του ανθρώπου και η οποία δίνει ένα στίγμα στις ηθικές απαιτήσεις των περιβαλλοντολόγων. Με αυτή την έννοια η βιοκεντρική ηθική είναι περιβαλλοντική ηθική ενώ η ζωοκεντρική ηθική είναι σε μικρότερο βαθμό περιβαλλοντική ηθική.

Μερικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν τον όρο οικολογικό ολισμό γιατί νομίζουν ότι η ηθική αυτή παρέχει ηθικά επιτυχή προστασία στο φυσικό περιβάλλον. Ο οικολογικός ολισμός, θεωρεί σαν ηθικά αξιόλογα την βιόσφαιρα στο σύνολό της και τα μεγάλα οικοσυστήματα που την αποτελούν. Ηθικά αξιόλογα κατά τον οικολογικό ολισμό δεν θεωρούνται μεμονωμένα ζώα, άνθρωποι, φυτά, βράχοι, μονοκύτταροι οργανισμοί που αποτελούν αυτά τα μεγάλα συστήματα. Η βιοκεντρική ηθική και η ολιστική ηθική είναι δυνατόν να ακολουθήσουν παρόμοιες περιβαλλοντικές πολιτικές σαν αποτέλεσμα των μηχανισμών της φύσης που διατηρούν τα οικοσυστήματα και την βιόσφαιρα.